Data: gamechanger in energietransitie… maar hoe?

Januari 2020, Rik Swieringa

'Iedereen is het erover eens dat de energietransitie een ingewikkelde technische puzzel is. Het opwekken van duurzame energie, en vooral het aardgasvrij maken van alle woningen in Nederland is ingewikkeld, omdat er niet één beste technisch alternatief is (dat er wel was toen we “aan het aardgas gingen”). Ook omdat de woningen en wijken enorm verschillen qua energetische kwaliteit, de mogelijkheden deze kwaliteit te verbeteren en de beschikbaarheid van (rest)warmtebronnen. Dat maakt dat er ontzettend veel technische configuraties zijn, het overal maatwerk is om uit te vinden welke oplossing de beste is en welke stappen gezet moeten worden om wijken (en binnen wijken individuele woningen) aardgasvrij te maken.

En toch, hoe complex deze technische puzzel ook is, uiteindelijk is de sociale opgave vele malen groter dan de technische. Immers: we moeten iedere bewoner zover krijgen dat hij gaat meewerken aan een aanpassing in/van zijn woning. Een aanpassing waar hij zelf niet om heeft gevraagd, waar hij niet van weet of hij er qua comfort op vooruit gaat en die in veel gevallen (zeker op korte termijn) geen economisch voordeel oplevert. De argumenten vóór lijken dus beperkt. Tegelijkertijd “moeten we iets” met het huis van mensen. Het huis dat voor veel mensen de basis is van hun eigen autonomie en daarmee de kern van wat je bent als mens. Dat huis is waar je nog zelf over gaat in een wereld waarin steeds meer voor je bepaald wordt (dat gevoel hebben in ieder geval veel mensen) of in ieder geval in een wereld die steeds complexer wordt en moeilijker te begrijpen. Je thuis is je basis, misschien nog wel de enige plek waar je zelf nog je eigen keuzes kunt maken en grip kunt creëren. En juist daar, achter je eigen voordeur! gaat de overheid nu van je verwachten dat je dingen gaat laten veranderen… Om mensen zover te krijgen dat ze hier aan meewerken, dat wordt de echte opgave!

De beste manier om dat te doen, is met mensen in gesprek gaan, hun vertrouwen winnen, bouwen aan een relatie en te achterhalen welke waarden voor hen belangrijk zijn: ieder mens heeft immers zijn eigen motieven en drijfveren en als je die kent, dan ben je ook in staat om het belang van de energietransitie daarbij te laten aansluiten. Die verbinding is er altijd te maken: de een vindt het leuk om voorop te lopen, de andere maakt zich zorgen om de boot te missen, weer een ander vertrouwt misschien de overheid niet, maar zijn buurman wel, of wil de aarde redden voor zijn kleinkinderen en sommige mensen zijn gewoon al blij te maken met een bredere vensterbank die ontstaat omdat de schil van hun huis wordt aangepakt om deze te kunnen isoleren. Als je weet wat mensen drijft, kun je een argument vinden voor het aardgasvrij maken van hun woning dat aansluit bij deze drijfveren.

Alleen: we hebben niet de tijd om met iedereen in gesprek te gaan; dan zouden we decennia bezig zijn tegen een ongekende inzet van manuren. En hier komt het belang van data om de hoek kijken. Data zijn namelijk bij uitstek geschikt om met profielen steeds preciezer in beeld te krijgen wat mensen drijft en dit ook voor steeds preciezere persoonsgroepen (profielen) te bepalen. Met wat er nu op stapel staat aan analyses die worden uitgevoerd in het kader van de warmtetransitieplannen, gaat komende jaren het inzicht in het oplossen van de technische puzzel enorm groeien. Gemeenten zullen ook met heel veel mensen in gesprek gaan zodat ook het inzicht in de drijfveren van mensen die er voor de energietransitie toe doen, gaat groeien.

Wat de komende jaren ook (exponentieel) blijft groeien zijn de mogelijkheden die data ons bieden. In het publieke domein hebben we het nu nog meer over (big) data dan dat we er in de praktijk mee bezig zijn, maar duidelijk is dat data ook in het publiek domein belangrijker worden.

De groeiende mogelijkheden die (big) data ons gaan bieden vormen daarmee de unieke én noodzakelijke voorwaarde om de versnelling en opschaling die nodig is bij het aardgasvrij maken van woningen, te realiseren. Het goed koppelen van data gaat er namelijk voor zorgen dat we niet met iedereen individueel in gesprek hoeven om inzicht te krijgen in zijn drijfveren en het argument wat er voor hem toe doet en het aanbod dat we hem moeten doen: data gaan ons dit inzicht brengen en het daarmee mogelijk maken op grote schaal aan te sluiten bij de persoonlijke drijfveren van mensen om hen mee te krijgen in de energietransitie.

Dat gaat echter niet vanzelf; gemeenten, die nu primair aan de lat staan om het aardgasvrij maken van hun wijken te realiseren zijn nog amper met big data bezig en ontberen hiervoor vaak de expertise en mankracht. Het gebruik van big data is wellicht ook nog ver weg, maar om hier op tijd klaar voor te zijn, is het van belang nu al aan de slag te gaan met het combineren van bestaande eigen data. Data van gemeenten, corporaties en bijvoorbeeld gegevens uit inwonerpanels. En dan niet alleen de data over de staat van huizen en wijken of de riolering. Nee ook, of misschien wel vooral, de data die iets zeggen over de levens en opvattingen van mensen. Door hier nu al naar op zoek te gaan, in de berg data die publieke partijen bezitten, kan de puzzel van de energietransitie sneller worden gelegd, dan als we alleen naar de techniek kijken.

Uiteraard is ook deze data-puzzel niet eenvoudig en kun je snel verdwalen in alle beschikbare databronnen. Ook komen er al snel vraagstukken van privacy en “profiling” om de hoek kijken. Wij (Moventem) hebben hier een scherpe visie op en ruime ervaring mee. Vanuit deze expertise en onze eigen drijfveer om maatschappelijke toegevoegde waarde te creëren, dragen wij graag bij in het versnellen van de energietransitie.'