Betrekken partijen bij onderzoek doelgroepenvervoer levert extra inzichten en draagvlak op.

De kosten van het  doelgroepenvervoer stijgen. Om de voorziening in stand te kunnen houden en efficiënter te beheren, moeten gemeenten keuzes maken. Maar welke keuzemogelijkheden zijn er? BVO DRAN,  bedrijfsvoeringsorganisatie voor aanvullend vervoer in de Regio Arnhem en Nijmegen, durfde daar kritisch naar te kijken en vroeg Moventem onderzoek te doen naar maatregelen waarmee het vervoer goedkoper wordt met behoud van het voorzieningenniveau. Het onderzoek is mede mogelijk gemaakt door provincie Gelderland.

Om te zorgen voor voldoende draagvlak voor de maatregelen, stelde Maarten van Setten, directeur van Moventem, voor belangrijke stakeholders bij het onderzoek te betrekken. ‘Vaak worden dit soort zaken alleen op basis van ritdata en theoretische basiskennis vanachter het bureau bepaald, maar dan mist de link met de praktijk.’ Math van den Beucken, directeur van BVO DRAN stond hier voor open. ‘Ik was enthousiast over deze methodiek omdat we de partijen die hierbij een rol spelen nodig hebben om de voorziening in de lucht te houden. Met een aantal van hen, zoals de Regionale Adviesraad Doelgroepenvervoer (RAD) hebben we al frequent overleg, dus dit paste goed. Zij vonden het andersom fijn hier een open gesprek over te voeren.’ Het bestuur vond het spannend. ‘Ze waren bang dat we, als met name reizigers hun wensen konden inbrengen, een verwachtingspatroon zouden creëren. Daar was geen sprake van. Via de reizigersenquete die we hebben uitgezet toonden allen zich constructief. Zij beseffen zich terdege dat de voorziening betaalbaar moet blijven en dat we daarom zaken moeten ombuigen’, aldus Math van den Beucken.

Handvatten missen

Moventem koos er bewust voor ook Wmo-consulenten bij het onderzoek te betrekken. ‘Hun mening vind je niet veel terug in andere onderzoeken, terwijl zij een belangrijke schakel zijn omdat ze de indicatie voor de doelgroep bepalen’, aldus Maarten van Setten. Met een online enquête is een goed kwantitatief beeld geschetst hoe zij erin zitten. ‘De respons was hoog. Op basis daarvan zijn we met hen een open gesprek aangegaan, onder andere over de gevolgen van een ruimhartige Wmo-indicatie. Daar gaven ze bijvoorbeeld aan dat ze ervoor openstaan om naar alternatieve mogelijkheden voor maatwerk te kijken, maar  handvatten missen om dat in de praktijk door te voeren. Een aantal gemeenten gaat daar nu mee aan de slag.’ Vervoerders waren eerst terughoudend om deel te nemen, want kostenbesparing betekent minder omzet voor hen. Math van den Beucken: ‘Toen ze beseften dat efficiënter vervoer hen ook helpt aan een stevige onderhandelingspositie en helpt bij verduurzaming, stapten ze daarover heen.’

Nuances

Moventem heeft twaalf maatregelen onderzocht en is gekomen tot een multicriteria analyse waarin staat in hoeverre de actie kan bijdragen aan de balans tussen kwaliteit en kosten. Gebaseerd op draagvlak, uitvoerbaarheid en resultaat wordt geadviseerd welke maatregelen wel, eventueel en niet moeten worden doorgevoerd. Rob Engels, wethouder Sociaal Domein bij de gemeente Overbetuwe is er positief over. ‘Ik ben blij dat BVO DRAN deze deskundigheid in huis heeft gehaald. De maatregelen staan nu overzichtelijk op een rij en zijn bespreekbaar.’ Daarnaast staan er diverse nuances in het rapport die een belangrijke meerwaarde hebben. Maarten van Setten: ‘In de gesprekken kwam bijvoorbeeld aan de orde dat de daadwerkelijke ophaaltijd er niet zo toe doet, maar dat vooral de communicatie eromheen duidelijk moet zijn. Of dat een indicatie niet voor iedereen hetzelfde betekent. Iemand kan bijvoorbeeld al geholpen zijn door van huis naar het busstation te worden gebracht, zodat de reiziger de rest van de rit zelf kan afmaken met voorliggende voorzieningen die er al zijn. Er is winst te behalen door niet alleen naar de spelregels te kijken, maar ook naar de manier hoe die geïnterpreteerd worden.’

Maatregelen oppakken

De nuances zijn interessant, maar maken het moeilijk de gehele omvang, impact en kansen van het onderzoek direct te doorgronden. ‘Dat zal gefaseerd gaan’, aldus Math van den Beucken. ‘Bestuurders zijn positief over de resultaten en hebben deze onder hun gemeenteraad verspreid. Belangrijk, want zij bepalen mede de vervolgstappen.’ Als uitvoeringsorganisatie kan BVO DRAN alleen die maatregelen oppakken die op het niveau van uitvoering liggen, zoals de extra bijdrage bij een boeking op het laatste moment en het aanwijzen van de kilometer-drempel. Daarnaast moedigen ze gemeenten aan de kaders voor de begroting uitdagender te stellen, zodat vervoerders worden gestimuleerd een efficiënter en duurzamer aanbod neer te leggen. Maarten van Setten: ‘Het rapport geeft een mooie aanleiding voor gemeenten om stappen te zetten, maar het is uiteindelijk aan henzelf te beslissen aan welke knoppen ze willen draaien.’ Sommige gemeenten kiezen ervoor om er nu niks mee te doen. ‘Logisch’, vindt Math van den Beucken. ‘Er zijn ook nog veel andere thema’s waar je als gemeente wat mee kan en moet. Je kunt niet alles tegelijk in beweging zetten.’  

Alternatieven bekijken

Bij de gemeente Overbetuwe liggen afspraken over welke onderwerpen er worden opgepakt. De aanbeveling om in te zetten op vrijwilligersvervoer is er daar één van. Rob Engels: ‘In een aantal  kernen lukt dat al op kleine schaal. We willen dat verder professionaliseren. Op dit moment zijn we bezig met het maken van een businesscase en het bij elkaar brengen van mensen die daar een rol in kunnen en willen spelen.’ Hij vindt het daarnaast ook belangrijk dat er meer gekeken wordt naar alternatieven, wat ook een advies is uit het rapport. ‘Denk aan mensen die moeten worden gebracht en gehaald naar dagbestedingsactiviteiten. Kunnen we dat bijvoorbeeld niet anders oplossen door vormen van dagbesteding in een wijk te realiseren. Uiteindelijk gaat het niet om vervoer, maar om kwaliteit van leven.’

Buiten de lijntjes kleuren

Rob Engels wil mensen aanmoedigen te kijken naar andere mogelijkheden van vervoer of activiteiten. ‘Mensen denken nu nog te vaak dat ze ergens recht op hebben. Ik wil ze vragen te kijken naar wat het sociale netwerk of de samenleving zelf kan oppakken. Denk aan jongeren met een beperking die zelf gebruik kunnen maken van het openbaar vervoer of met de brommer naar school gaan, in plaats van met een taxi. Daarmee geef je iemand tevens handvatten om zelfstandiger in het leven te staan.’ Hiervoor is een transformatie in de zorg nodig. Dus binnenkort organiseert de gemeente een opleiding voor Wmo-consulenten om ze deelgenoot te maken van deze verandering. Dat sluit aan bij de aanbevelingen in het onderzoek. ‘We willen hen helpen achter de echte vraag van mensen te komen en op een andere manier naar de oplossing te kijken. Meestal ligt die niet zomaar bij ons op de plank.’ Dit vraagt om een andere manier van indiceren, dus ook om een andere houding en gedrag. ‘Buiten de lijntjes kleuren is spannend, maar ik wil de Wmo-consulenten deze ruimte graag geven. Ook om daarin fouten te mogen maken.’